Stoję przed kamiennym blokiem w Machu Picchu, próbując wcisnąć między szczeliny choćby kartkę papieru. Nie udaje się. W głowie kłębią się pytania – jak to możliwe, że cywilizacja bez stalowych narzędzi osiągnęła tak niewyobrażalną precyzję? To tylko jedna z wielu zagadek, które sprawiają, że archeologia to najbardziej intrygująca i jednocześnie frustrująca z nauk.
Budowle, które nie powinny istnieć
Göbekli Tepe to miejsce, które kompletnie wywraca do góry nogami nasze rozumienie prehistorii. Kamienne kręgi datowane na 12 000 lat – czyli starsze niż piramidy o całe 7 tysiącleci! – zdają się krzyczeć: myślicie, że wiecie, jak rozwijała się cywilizacja? Jesteście w błędzie! Najbardziej szokuje mnie fakt, że ten megalityczny kompleks został… celowo zasypany. Dlaczego? Przez kogo? Te pytania nie dają spać niejednemu archeologowi.
A co powiecie o Baalbek? Platforma z blokami ważącymi po 800 ton – w epoce, gdy podobno nie znano koła. W Puma Punku kamienne elementy wyglądają jak wycięte laserem, z precyzyjnymi otworami i rowkami. Kto i jak to zrobił? Może warto przestać zakładać, że nasi przodkowie byli prymitywni, i zacząć pytać, co naprawdę potrafili?
Artefakty – niewygodne świadectwa
Mechanizm z Antykithiry to moja osobista fascynacja. Znaleziony w 1901 roku przez nurków zbierających gąbki, ten starożytny komputer pokazuje, że Grecy znali trygonometrię na długo przed tym, jak przypisujemy im to odkrycie. Jego zębatki są tak precyzyjne, że współczesni inżynierowie mieli problem z odtworzeniem tego bez obrabiarek CNC.
W Muzeum Narodowym w Bagdadzie stoją gliniane naczynia, które – gdy wypełni się je sokiem z winogron – generują napięcie 0,5 V. Czy to możliwe, że Partowie znali elektrochemię? A kamienne dyski Dropa z Chin z wizerunkami istot o wielkich głowach… czy to tylko fantazja, czy może świadectwo czegoś, co nie mieści nam się w głowach?
Zagadki, które wołają o odpowiedź
Piramidy to nie tylko grobowce. Ich geometria jest zbyt precyzyjna, układ względem gwiazd zbyt celowy, a właściwości akustyczne zbyt specyficzne, by uznać je za przypadkowe. Kiedy stałem w Komorze Królewskiej w Gizie, miałem wrażenie, że ta budowla pracuje – rezonuje, wibruje. Niektórzy badacze sugerują, że mogła być gigantycznym generatorem energii. Szalone? A może po prostu nie rozumiemy jeszcze całej prawdy?
Najbardziej poruszająca jest dla mnie zagadka mieszkańców Wyspy Wielkanocnej. Ich cywilizacja upadła niemal z dnia na dzień. Dlaczego? Wszystko wskazuje na ekologiczną katastrofę – ale może to tylko część prawdy. Ich drewniane tabliczki z pismem rongo-rongo pozostają nierozszyfrowane. Co chcieli przekazać potomnym?
Archeologia to jak czytanie książki, z której wyrwano większość kartek. Każde odkrycie dodaje nowe strony, ale też rodzi nowe pytania. Może właśnie to jest w tym najpiękniejsze – że przeszłość wciąż ma przed nami tajemnice. Kto wie, jakie rewolucje czekają jeszcze na odkrycie w ziemi, w której stoimy? Może za dziesięć lat będziemy uczyć w szkołach zupełnie innej historii niż ta, którą znamy dziś. W końcu – jak mawiał mój profesor – w archeologii jedyną pewną rzeczą jest to, że nic nie jest pewne.
